Związki Zawodowe

This page was last updated on: 2023-12-26

Prawo przystąpienia do związków zawodowych

Pracownicy i pracodawcy, w celu reprezentacji i obrony swoich praw i interesów, mają prawo tworzyć organizacje i przystępować do tych organizacji. Zasady tworzenia i funkcjonowania tych organizacji są określone m.in. w Ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, Ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców oraz innych przepisach prawa. Związek zawodowy jest dobrowolną, samorządną organizacją ludzi pracy (pracowników, współpracowników agencji, członków spółdzielni), który stanowi podmiot niezależny od pracodawców, agencji rządowych, władz lokalnych i innych instytucji.

Związek zawodowy musi składać się z co najmniej 10 członków. W celu uzyskania przez związek zawodowy osobowości prawnej, musi on zostać zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym. Jeżeli komitet założycielski nie złoży wniosku o rejestrację w ciągu 30 dni od daty utworzenia związku, uchwała o założeniu związku traci ważność. Począwszy od stycznia 2019 roku związki zawodowe mają obowiązek informować pracodawców o ilości swoich członków. Informację należy przekazywać dwa razy w roku nie później, niż 10 stycznia i 10 lipca roku kalendarzowego.

Źródło: Art. 59 Konstytucji RP, Art. 181 Kodeksu Pracy z 1974 r., Art. 2 Ustawy o związkach zawodowych z 1991 r.

Prawo do rokowań oraz układów zbiorowych

Prawo do rokowań oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień jest zagwarantowane konstytucyjnie. Spór zbiorowy może dotyczyć warunków pracy, płac, świadczeń socjalnych, oraz innych praw i wolności pracowniczych. Niedopuszczalnym jest prowadzenie sporu zbiorowego w celu poparcia indywidualnych żądań pracowniczych, jeśli spór o roszczenia pracowników mógłby zostać rozstrzygnięty przez sąd pracy. Spór zbiorowy obejmuje trzy etapy: wystąpienie przez organizację związkową z żądaniami, rokowania oraz mediację.

Dotychczas od pracodawcy zatrudniającego co najmniej 20 pracowników (na początku roku) (dopuszczano pewne wyjątki) wymagano utworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. W ramach reformy Kodeksu pracy z 2016 r. (obowiązującej od 1 stycznia 2017 r.) liczba ta została zwiększona do 50 pracowników. Zmiana ta dotyczy również wewnętrznych zasad pracy i wynagrodzeń, które są obecnie obowiązkowe również dla pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników. Pracodawcy angażujący 20-50 pracowników będą nadal zobowiązani do utworzenia funduszu i wewnętrznych regulacji, jeżeli są one wymagane przez związek na poziomie przedsiębiorstwa.

Dotychczas istniała Komisja Trójstronna ds. Społeczno-Gospodarczych, ustanowiona początkowo jako rezolucja ministerialna z 1994 r. i późniejsza ustawa z 2001 r., będąca trzyczęściowym organem doradczym i konsultacyjnym. Prowadzi dialog społeczny na temat wynagrodzeń i kwestii związanych ze świadczeniami socjalnymi oraz innych kwestii społeczno-gospodarczych, decyduje o przypadkach o wielkim znaczeniu społeczno-gospodarczym przedstawionych w porządku obrad Komisji oraz uczestniczy w pracach przygotowawczych nad projektem ustawy budżetowej.

W 2015 r. Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych została zastąpiona Radą Dialogu Społecznego, która jest forum trójstronnej współpracy między pracownikami, pracodawcami i rządem. Od Rady wymaga się dialogu w celu zapewnienia warunków rozwoju społeczno-gospodarczego oraz poprawy konkurencyjności polskiej gospodarki, a także spójności społecznej. Do obowiązków Rady należy wyrażanie opinii i zajmowanie stanowisk, opiniowanie wytycznych dotyczących projektów aktów prawnych i projektów aktów prawnych, inicjowanie procesu legislacyjnego zgodnie z zasadami określonymi w tej ustawie oraz wykonywanie innych zadań wynikających z innych aktów prawnych.

Źródło: Art. 4 i 59.2 Konstytucji RP; Art. 18-20 Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych z 1991 r.; Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. o Radzie ds. Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego

Prawo do strajku

Konstytucja gwarantuje również prawo do strajków. Związkom zawodowym przysługuje mianowicie prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach. Podjęcie strajku jest uprawnione wyłącznie: (1) w trakcie postępowania mediacyjnego jako strajk ostrzegawczy, nie dłuższy niż dwie godziny, lub (2) wskutek nieosiągnięcia porozumienia w postępowaniu mediacyjnym (zakończonym sporządzeniem przez mediatora protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron), lub (3) jeśli bezprawne postępowanie pracodawcy uniemożliwiło przeprowadzenie rokowań lub mediacji. Niektóre grupy zawodowe (policjanci, żołnierze, celnicy, pracownicy wywiadu, strażacy, pracownicy sądów, prokuratury, więziennictwa, administracji rządowej i samorządowej) nie mają prawa do strajków.
Udział w strajku jest dobrowolny. Strajk jest uznany za legalny jeśli większość pracowników zakładu wyraża nań zgodę, jeżeli co najmniej 50% pracowników wzięło udział w głosowaniu.
Podczas strajku, strajkujący mają prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych, nie otrzymują natomiast wynagrodzenia. Strajk jest uważany za niezgodne z prawem, jeśli jego organizacja nie jest zgodna z przepisami ustawowymi. Udział w nielegalnym strajku stanowi naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, co może być podstawą do wymierzenia grzywny lub zwolnienia.

Źródło: Art. 59 Konstytucji RP; Art. 18-20 i 26 Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych z 1991 r. 

Przepisy dot. związków zawodowych

  • Kodeks pracy z 1974r., nowelizowany w 2013 / Labour code 1974, last amended in 2013
  • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych / Trade Union Act of 1991
  • Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych / Collective Labour Disputes Settlement Act, 1991
Loading...